بلوچیءَ روسی آزمانکءِ رجانک | رحیم مہر بلوچ

فوٹو : ریگزار

 

بلوچیءَ روسی آزمانکءِ رجانک

رحیم مہر بلوچ

بلوچی زبانءَ رجانکاری تبءُ مئیل انگریزانی دور ءُ باریگءَ ھما وہدی بنا بیت کہ عیسائی مشنریز بائبل ءِ بلوچی ءُ براہوئی رجانک کننت۔ایشیءِ پد کردءَ ماں ڈھاڈرءَ مکتبہ درخانی ءِ بُنہشت ایر کنگ بیت۔اے مکتبہءِ چیردستیءَ نیکراہی کتاب ءُ تاک بلوچیءَ رجینگ ءُُ چاپ ءُُ شنگ کنگ بنت۔

بلوچی زبانءَ لبزانکی رجانکاریءِ مئیل نوکیں لبزانک ءِ بنداتی زمانگ ءَ(۲۵۹۱)  رواج گپتگ، اولی رجانک آزمانک روسی زبانءِ نامی ئیں نبشتہ کار میکسم گورکی ءِ  ”پشومانیں جنین آدم“ انت کہ ایشرا ع ص امیریءَ بلوچی گوناپ داتگ، چدءُُ پد آئی دگہ ھم بازیں آزمانک بلوچیءَ رجینگ بوتگنت۔

بلوچی نوکیں لبزانک چہ وتی بنداتءَ رژناپگری ءُ دیمروی پسند لبزانکی لیکہءَ اثر مند ات، وہدے ۶۵۹۱ ءَ عبدالواحد آزات جمالدینی ءِ شونکاریءَ ماہتاک ”بلوچی“ کہ چہ کراچیءَ چاپ ءُ شنگ بیت تہ دیمروی پسند فکشنءِ رجانکاری مئیل ھاس دیمروی کنت۔ اے درگتءَ عبداللہ جان جمالدینی، اکبر بارکزئی، مراد ساحر، شیر محمد مری، ع ص امیری، امان جمالدینی ءُ دگہ بازیں نبشتہ کار پہ سنچ ءُ سمائی ھمے لیکہءِ پدءَ ساچتگیں آزمانکاں بلوچیءَ بدل کننت۔ روسی زبانءِ نبشتہ کار میکسم گورکی ءِ پجیءَ انتون پائلو چیخوف، لیؤ کانٹ ٹالسٹائی، پُشکن،شولوخوف، میخائل زوش ءُ دگہ بازیں نبشتہ کارانی آزمانک بلوچی گوناپ دئیگ بوتگنت۔

ماں بلوچی زبان ءَ میکسم گورکیءِ نامداری ءُ ارزشت ءُ بستار ءِ سوب آئی فکری ءُ لیکہی کمنٹمٹ ءُ ھاسیں سیاسی وابستگی اَت،چوشکہ گورکی ءِ گورا رژنافکری ءُ دیمروی پسندی ءِ جنزءِ سان ءُ اثرات ھست اتنت ءُ آئی کسہانی گیشتریں بنگپ ءُ سرھال جہلی ڈل ءِ ہماتبکہ اَت کہ آزوراوریں ءُ تاگتوریں تبکہ ءِ چیردستیانی آماچ اَت،ہمے سوب اِنت کہ بلوچی نوکیں لبزانک ءَ آوتی فکری اثراتاں گوں بلوچ لبزانت ءُ ادیبانی دلدوستیں لبزانتے ءِ ھساب ءَ زانگ بوت ءُ گیشتریں رژنافکریں لبزانتاں آئی ساچشتی مڈی بلوچی گوناپ داتنت۔بلوچی ءِ اولی رجنتگیں آزمانک”پشومانیں جنین آدم“ءَ چہ پدآئی بازیں آزمانک بلوچی سری لبزانک ءِ زمانگ ءَ رجینگ بوتنت کہ اے آزمانکانی تہا’روکیں دل ءِ داستان‘رجانک عبداللہ جان جمالدینی،’ستکگیں دل‘رجانک،ع،ص امیری،شاھین ءِ سوت،مرادساحر،سروں قربان اِنت‘عزیزبگٹی،دورا‘عبداللہ جان جمالدینی‘ماں کپ ءَ،رزاق نادر‘آسیں دل‘عبدالصمدامیری،’زندگی ءِ شکایت‘ادارہ اومان،’مشکلاتانی مقابلہ‘ملاہاشم،ءُ ’یکبرے چلگ ءَ‘،اسلم دوستین ءِ رجانک ہوارنت۔اشی ءَ ابید آئی نامی ئیں گدار’مات‘ڈاکٹرشاہ محمدمری ءُ ڈاکٹرفضل خالق ءَ بلوچی گوناپ داتگنت۔چوشی اگاں چارگ بہ بیت تہ میکسم گورکی ہمااولی رشین نبشتہ کاراِنت کہ آئر اماں بلوچی زبان ءَ رجینگ بوت،آئی کسہ چہ بنداتی زمانگ ءَ بگرداں نوکیں زمانگ ءَ بلوچی ءَ رجینگ بوہگ ءَ اَنت۔

بلوچی زبان ءَ اولی رجانک آزمانک ہم ہمائیگ اِنت کہ بلوچی نوکیں لبزانک ءِ بنداتی زمانگ ءَ بلوچی گوناپ دئیگ بوت ءُ اے آزمانک واجہ ع،ص امیری ءَ رجانک کرتگت۔اگاں بلوچی زبان ءَ اولی آزمانک کہ رجینگ بیت وتی سرھال ءُ بنگپ ءُ تکنیک ءِ ھساب ءَ چارگ ءُُ تپاسگ بہ بیت تہ زانگ بیت کہ بلوچ کلمکاراں پہ سنچ ءُ سمائی دری آزمانک ءِ  رجانکءِ ربیتءَ را دیمروی دئیگ ءِ جہدکرت،اے درگت ءَ بلوچیءَ رجانک بوتگیں آزمانکانی تکنیک ءُ زبان ءِ ازمی تپاسءَ ھمے گپ زانگ بیت کہ بلوچی ءَ ساچشتی رجانک ءِ ردءَ اوں چہ بندات ءَ ازمی لوٹ ءُ گزرانی پاسداری کنگ بوتگ۔

”پشومانیں جنین آدم“یک انچیں زالبولے ءِ کسہ اِنت کہ آئی لوگواجہ سیرءِ چندیں سال ءَ پدانچیں نادراہی ءَ گورجتگ کہ نی آھچ سُراِت نہ کنت،ءُ جنین آدم ءِ چمداراِنت۔اے کسہءِ سئے بنی کارست اَنت کہ ھمیشانی گردءَ کسہ چکرّیت چوشکہ ناتاشا،دیمیتری کہ آئی مرداِنت ءُ دیدورکہ آئی عاشق ءُ دوستداراِنت۔جنین آدم کہ ورنااِنت ءُ وتی زندءِ بابت ءَ جیڑیت کہ اے چمدارءُ کپتی ئیں مردءَ گوں منی گزران چون بیت،وتی دوستدارءُ عاشق ءِ ترانگ ءَ گیروش بیت ءُ پہ وتانوکیں زندے ءِ امیت ءَ چہ اے مردءَ جان چڑائینگ لوٹیت،زہرئے پیالوے تیارکنت کہ چوشی اشی ءَ من وتی بے مرادیں مردءَ بہ واریناں ءُ آزات بہ باں،بلے کسہ ءِ گڈسرءَ انچیں ذہنی ءُ جزباتی کشمش یے ودی کنگ بیت کہ جنین آدم زہرءِ پیالہ ءَ وت تِنگیت ءُ وتی زندءَ ہلاس کنت۔

ع،ص امیری ءَ اے آزمانک لبزپہ لبزرجانک ءِ تکنیک ءَ رجینتگ،بلے کسہ ءِ کارست ءُ جاہانی نام سورس لینگویجءِ ردءَ اِشتگنت،آئی رجانک انچو تچک ءُ روان اِنت کہ وانوک ہچ جاہ ءَ گٹ نہ بیت بلکیں سرجمیں کسہ وتی زاہری ءُ اندری معنائی پہناتاں وانوک ءَ رسانک کنت۔چوشی گشت بیت کہ بلوچی ءِ اولی رجنتگیں آزمانک وتی تکنیک ءُ رہبندءُ زبان ءُ بیان ءِ ردءَ سرجم ءُ برجم اِنت،بزاں سوبمندیں تجربتے ءِ دروشمے داریت۔

ع ص امیریءِ رجینتگیں کسہ ”پشومانیں جنین آدم“ ءِ رجانکی درورے چوش انت:

”دیمتیری کورساکوت گراں واب اَت........ناتاشاآئی شررنگیں دوار وتی لوگواجہ ءِ کرّءَ نشتہ ھیران ءَ آئی ءَ چارگ ءَ اَت ءُ شومیں ءُ ترسناکیں ھیالانی دریاءَ بُک ورگ ءَ اَت۔

اناگاہ ناتاشاپچ لرزاِت وتی چپ وچاگردءَ چارت ئے چم ئے پہ یک اسپیتیں چیزے ءَ کہ میزءِ سرا ترپگ ءَ اَت کپتنت۔وتی لرزوکیں دستے دراج کت ءُ اسپیتیں درپے دست جت۔پداترسناکیں پکرانی تہا ایرشت ءُ بے اختیار ءَ میزان میزان وتی لنٹانی چیرءَ گوشت ئے!

آہ!آمنی دیمایک کُنٹے ءِ ڈول ءَ کپتگ!

چے بکناں؟.....“(1)

اے آزمانک ءَ ابیدواجہ ع ص،امیری ءَ میکسم گورکی ءِ دگہ آزمانکے اوں بنداتی زمانگ ءَ ماں بلوچی ءَ رجینتگ کہ اومان ءُ پدءَ ماہتاک بلوچی ءَ چاپ ءُ شنگ بوتگ۔ماہتاک اومان ءِ دسمبر1955ءِ تاک ءَ ’آسیں دل‘ءُ ماہتاک بلوچی اپریل/مئی1958ءِ تاک ءَ آئی رجنتگیں آزمانک’ستکگیں دلءِ سرھال ءَ چاپ ءُ شنگ بوتگ۔

’آسیں دل‘ءِ کسہ یک انچیں ورناہے ءِ داستان اِنت کہ آیک یلہ چر،دُزءُ شپکے،ڈولدارءُ چارشانگ ءُ ورزشکاریں ورناہے ات،آئی ءِ میتگ مجارستان ءِ کلگے ءَ اَت۔آئی ءَ چہ یک کلگ ءُ میتگے ءَ اسپ دُزات ءُُ دومی ہندءُ میتگاں بہاکتنت۔میتگ ءِ کماشیں مردے دانیالؔ ءَ گوں آئی درستی راستی اَت۔آئی گورءَ شت ءُُ اتک،دانیال ءِ جنک ءِ نام اِداؔ اَت کہ گُٹے وش اَت ءُ سوتے جَت۔سوبارءَ وائلن وش جت،آئی اداؔءِ توار دوست بوت ءُُ کم کم ءَ آئی عشق ءَ گرپتاربوت۔بلے جنک ءِ مزن شانی ءُ ٹہل ءُ دابانی سوب ءَ کسہ ءِ چُمبال ءَ وتی زدءُ اناءِ برجاہ دارگ ءَ پہ وتی دوستداراداؔءَ کارچے سینگ ءَ جنتءُ کُشیت۔

ع،ص امیری ءَ اے کسّہ ءَ را گالریچیں زبانے ءَ گوں آزات رجانک ءِ تکنیک ءَ بلوچی گوناپ داتگ،کسہ ءِ وانگ ءَ ہچ جاہ دارآمدی ءِ مارشت ودی نہ بیت۔کارست ءُ ہندءُ جاہانی اسل نام ءَ سرجمیں کسہ وتساچیں آزمانکے ءِ گمان ءَ دنت۔کسہ ءِ بندات چو اے رنگ ءَ بیت:

”دانیال ءَ وتی پیپ روک کت،ڈن ءَ گوات ترند کشّگ ءَ ات ءُ تہاروکی ءَ اپس شدگ ءَ اتنت....ءُ دل پسندءُ وشیں توارے ہم اِشکنگ ءَ آتکت۔

دانیال ءَ پیپ وتی دوست(سوبار)ءِ نیمگ ءَ شہارت ءُُ گوشتی.......منی دوستیگیں براہندگ بزیرءُُ دو سے دم بجن.......منی جنک ءِ گُٹ ءِ توارءَ اشکنگ ءَ ئے،گُٹ سک وش اِنت!تراآدوست بیت بلے وت ءَ چہ آئی پہریز......آئی ءَ جکگ ہنچودوست بیت ہنچوکہ من ءَ وتی پیپ.....بلے ہرپیم ءَ آوتی لوپ ءَ شرچیرکنت ءُُ تراسک بندیگ ءُُ گرپتارکنت ءُُ آسرتئی زندءَ بے گواہ کنت.......“(2)

ع،ص امیری ءِ ہمے آزمانک،ماہتاک ’بلوچی‘ءِ اپریل/مئی1958ءِ شمارہ ءَ گوں کمے بدلی ءُُ سدلی ءَ شرتریں دروشمے چاپ بیتگ،زانگ بیت کہ وہدءِ ھمرائی ءَ واجہ ءَ وتی آزمانک ءِ زبان ءُُ بیان ءِ اندرءَ بدلی آؤرتگ۔

ع،ص امیری بلوچی لبزانک ءِ ھمااولی ئیں رجانکاراِنت کہ آئی ءَ بلوچی رجانک ھاس آزمانک ءِ رجانک ءِ جوانیں بن ہشتے ایرکت،آئی رجانک کرتگیں آزمانک روایت ءِ نوک بوہگ ءَ ابید ہم ازمی سرشون ءَ مہکم ءُُ سوگو گندگ بنت،انچوپہ زبان ءُُ تکنیک انچوپہ گچین آئی ءَ جوانیں درورءُُ مثال اشتگ۔

میکسم گورکی ءِ دگہ ھم بازیں آزمانک ماں بنداتی زمانگ ءَ بلوچی ءَ رجینگ بوتگنت کہ اشانی تہا واجہ عبداللہ جان جمالدینی ءِ رجینتگیں آزمانک’روکیں دل ءِ داستان‘ھم مزن بستاری اِنت،اے آزمانک ءِ کسہ اُوں روسی چاگردءِ باپشت ءَ ساچگ بوتگ بلے اشی ءِ رجانک انچیں زیبائیں درشانداب ءُُ زبانے ءَ کنگ بوتگ کہ اودءَ مردماں ھچ درآمدی ءِ گمان نہ بیت،رجانک ءِ اسل جیڑہ آئی اسلوب ءُُ بیان اِنت۔چوشیں بازکم رجانکار بنت کہ ساچشتی ردانک ءِ درگت ءَ اے جوانی ءُُ شرّیاں برجاہ دارنت،بزاں یکے وَ رسانک یا ابلاغ ءِ جیڑہ ءَ بہ گیشّیننت ءُُ دومی اسل اکرّءِ اسلوب یا ڈکشن ءَ ھماوڑءَ برجاہ داشت بکن اَنت،واجہ عبداللہ جان جمالدینی نوکیں بلوچی لبزانک ءِ ھمانامی ئیں رجانکاراِنت کہ آئی ءَ نہ تہنا وتی رجینتگیں کسہانی اندرءَ یکے وَ زبان وبیان ءِ ھاسیں ھیالداری کرتگ بلکیں دری نبشتہ کارانی اسلوب ءُُ ڈکشن ءِ ھم ھاسیں ھیالداری کرتگ۔ھمے چیزمیکسم گورکی ءِ نامی ئیں آزمانک ’روکیں دل ءِ داستان‘ءِ اندرءَ ھم گندگ ءَ کیت،اے آزمانک انچیں زیبائیں رنگے ءَ بلوچی ءَ گوناپ دئیگ بوتگ کہ اودءَ یکے وَ درآمدی ءِ ھچ مارشت نہ بیت دومی رجانکار ءَ انچیں گالریچیں زبانے کارمرز کرتگ کہ اسل نبشتہ کارءِ اسلوب ءِ رنگ ءُُ دروشم ءِ ھم برجاہ دارگ ءِ جہد کنگ بوتگ۔’روکیں دل ءِ داستان‘ءِ کسہ چیدگی رنگ ءَ بیان کنگ بوتگ۔’اے تمن یک ھندے ءَ پہ وش ھالی زند کنگ ءَ اِنت کہ ناگت ءَ یک دری تاگتے آہانی سرااُرش کنت ءُُ آہاں یک عذاب ءُُ مشکلیں زندے ءِ نیمگ ءَ تیلانک دنت،اے تمن یک انچیں ھندءُُ جنگلے ءَ پتاربنت کہ اودءَ زندکنگ بازمشکل ءُُ گران بیت،اے جنگل اسل ءَ یک چیدگے،عذابیں زندءُُ مشکلیں ساہتانی،کہ اے توامیں تمن ھمیشی ءِ شکاربیت،ءُُ اے زندءَ تیلانک دئیوک یک زوراکیں تاگتے بیت،آہانی وتی جندءِ رزانہ بیت،اے میان ءَ سکیں گم ءُُ گڑتی ءُُ عذابی ءَ دچاربنت کہ اودءَ لاچاری،نااُمیتی ءُُ مرگ ءَ ابیدآہاں دگہ ھچ چیزگندگ ءَ نئیت،بلے اے میان ءَ آہانی تہا یک اوست ءُُ امیتے ءِ کارستے دانکوؔ ءِ دروشم ءَ ودی بیت۔

اِے کسہ ءِ تکنیک چواے وڑاِنت کہ یک بَلُّکے نِشتگ ءُُ فلش بیک تکنیک ءَ ھمے کارست ءِ وسیلگ ءَ ھماتمن ءِ کسہ ءَ بیان کنگ ءَ اِنت۔اسل ءَ ایدءَ مقصدی لبزانک ءِ جاورودی بیت ءُُ گورکی یک بلکے ءِ زبانی یک انچیں تمنے ءِ کسہ ءَ چیدگی دروشم ءَ بیان کنت کہ آزندگی ءِ جنجالانی آماچ بیت ءُُ اے جنجال ءَ آہاں یک زورآوریں تاگت ءُُ جبرکنوکیں استعماری قوتے پرّینیت۔کسہ ءِ بندات چواے رنگ ءَ بیت۔

”.............پیریں زال چُپ ات ءُُ من آئی کرّءَ نشتگ ءُُ دل تنگ بوتن۔بلے آوتاں وت نرنڈت وایر گڑاَت....بلکن ءَ دعائے لوٹیت!چہ سبزیں زرءَ(سمندرءَ)یک تہاریں،لُردیں کُہکرے بُرزچست بوت کہ آئی کِرّچومزنیں کوہے ءِ بندءِ بازیں پشکّانی پیم ءَ درابوتنت۔کہکربیابان ءِ نیمگ ءَ کنزان اَت،ہنچو کہ آدیماکنزان اَت،چہ آئی سرءَ بازیں ٹکرّسستنت ءُُ جتا بوتنت بازپہ تیزی دیما تتکنت ءُُ آوانی پشت ءَ چہ استار ترپتنت۔دریاب ءِ توار گیش بوت۔چہ امّادورانگورءِ سیاہیں لدءَ چہ چُکگ،خلوت و ہنردُگ ءِ توارآہتنت۔دورباز دور بیابان ءِ تہا یک بینگے(کچکے)ءِ ہولائگ ءِ تواراَت۔سردیں کوش مردم ءِ اندامان ءَ گوں ھجبیں بوئے ءَ متاثرکرت۔“(3)

عبداللہ جان جمالدینی ءَ اے کسہ ذگریں بلوچی ءَ گالریچیں زبانے ءَ بلوچی گوناپ داتگ اشی وانگ ءَ انچو سمابیت کہ اے کسہ بلوچی ءِ وتساچیں کسہے۔

بلوچی رجانک ءِ پڑءَ یک اہمیں نامے مراد ساحرئیگ اِنت۔ماہتاک بلوچی ءِ چاپ ءُُ شنگی ءَ پد آھم کسہی لبزانک ءِ نیمگ ءَ گوں مزن جم ءُُ جوش ءَ دیمااتک،آئی ءَ یک نیمگے وتساچیں آزمانک نویس اِت کہ بلوچی نوکیں آزمانک ءِ دیمروی ءَ مزنیں ارزشتے دارنت تہ دومی نیمگ ءَ آئی بلوچی رجانک آزمانک ءِ پڑءَ ھم وتی ذگریں زبان ءُُ تکنیک ءُُ درشان ءِ ردءَ انچیں جوانیں مثال ءُُ درورے ایرکت کہ چرایشی نوکیں لبزانک ءَ رجانکاری ءُُ ھاس آزمانکی رجانک ءِ پڑءَ نوکیں ربیت ءُُ مثالے ایر بوت۔آئی ءَ بازیں رجانک کرتگ۔میکسم گورکی ءِ نامی ئیں آزمانک،شاھین ءِ سوت‘ھمائی رجانک کرتگیں آزمانک اِنت کہ ماہتاک ’اولس‘ءِ تاک مئی1968ءِ شمارہ ءَ چاپ ءُُ شنگ بیتگ۔بلوچی زبان ءَ رجانک آزمانک ءِ ربیّت ءَ چہ اولی ئیں ماہتاک’اومان‘ءَ دیماکیت،اشی ءَ ماہتاک ’بلوچی‘ءَ ھاسیں دیمروی رسیت،بلے وہدے شست ءِ دہک ءَ کہ ماہتاک ’اولس‘سرکاری چیردستی ءَ چہ کوئٹہ ءَ چاپ ءُُ شنگ بیت تہ وتساچیں آزمانک ءِ ھمرائی ءَ رجانک آزمانکاری ءَ اوں ہاسیں دیمروی ءِ موہ رسیت،مرادساحرءِ رجانک کرتگیں آزمانک ’شاھین ءِ سوت،ہم الس ءِ تاک ءَ چاپ ءُُ شنگ بوتگ۔اِے ہم چیدگی آزمانکے کہ بُنی کارست مارءُُ شاھین‘اَنت،میکسم گورکیءَ وتی کسہ ءِ ڈب انچیں دابے ءَ ٹاہینتَگ کہ مار کہ زمین نندی ءِ چیدگ اِنت ءُُ شاھین کہ آزمان گندی ءُُ بال ءِ چیدگ اِنت۔اے کسہ ءِ بُنی ھیال مزن فکری ءُُ جہل ھیالی ءِ جیڑہ ءُُ معاملہ ءِ درشانی چاگرد ءَ ترّیت۔شاھین کہ آزمان گندی یامزن ھیالی ءِ چیدگ اِنت زندءِ انچیں سندے ءَ رستگ کہ نوں گوں آئی بال کنگ نہ بیت بلے بال ءِ ارمان ءُُ آزمان گندی ءِ اوست انگت آئی دل ءَ چول جنگ ءَ اِنت۔مار کہ آئی خصلت زمین ءَ شیپ ورگ ءُُ زند کنگ اِنت۔زمین نندی ءِ چیدگ ءِ دروشم ءَ پیش کنگ بوتگ۔شاھین وتی بال ءِ ارمان ءِ پدءَ کم دسرسی ءُُ نزوری ءَ ابید ہم چہ کوہ ءَ دؤرکنت ءُُ لنجیں زرءِ میار بیت۔اسل ءَ میکسم گورکی ءَ اے کسہ ءِ پژدرہ ھمے ھیال یافکرءِ دیماآرگ ءِ جہدکرتگ کہ شاہ پگری یامزن حیالی یک ھنچیں انسانی سپت اِنت کہ داں زندءِ گڈی دمان ءَ اوں آئی ہمراہ اِنت۔

اے کسہ ءِ زبان،زیدءُُ ندارگ باز زیباہ اَنت مراد ساحرءَ ایشرا ھنچیں زگریں ءُُ نماہداریں لبزانی وسیلگ ءَ بلوچی گوناپ داتگ کہ ھچ ھندءَ رجانک ءِ مارشت ودی نہ بیت۔بلکیں گورکی ءِ درشانداب ءِ نزیک درائی دنت۔کسہ ءِ بندات چو اے وڑءَ بیت۔

”یک مارے کوہے ءَ سرکپان روگ ءَ اَت،دانکہ یک لمبناکیں ترکے ءِ تہا شُت ءُُ پُترت۔وتارا گرد گردءَ پتاتے ءُ سبزیں زرءِ نیمگ ءَ چمّی شانک اتنت وچارگ ءَ لگِّت۔

باز دیر آسمان ءِ سرءَ روچ ترپگ ءَ اَت۔کوہانی گرم گرمیں پاہارگوں آسمان ءَ ڈیک ورگ ءَ اتنت،جہل ءَ زرءِ چول گوں تلارءِ پرّگاں وتی سرءَ ڈیک وارینگ ءَ اتنت۔“(4)

اے کسہ ءَ ابید میکسم گورکی ءِ دگہ ہم بازیں آزمانکے بلوچی ءَ رجینگ بوتگ اَنت،اے درچ کہ پنجاہ ءِ دہک ءَ بناء بوتگ اَت داں نوکیں زمانگ ءَ اوں برجاہ منتگ۔آئی رجانک بوتگیں آزمانکانی تہا’سروں قربان اِنت‘از عزیزبگٹی‘’دورا‘از عبداللہ جان جمالدینی،’ماں کپ ءَ‘از رزاق نادر‘’یکبرے چلگ‘ءَ از اسلم دوستین ءُُ دگہ ھم بازیں آزمانک ءُُ فکری نبشتانک بلوچی گوناپ دئیگ بوتگ انت۔

آنتون پائلووچ چیخوف

بلوچی نوکیں لبزانک ءِ سری دہک ءَ روسی زبان ءِ نامی ئیں لبزانت انتون چیخوف ءِ آزمانک ھم رجینگ بوتنت،چوشی میکسم گورکی ءَ پدچیخوف ھم بلوچی وانوکاں پجاربوت،آئی بلوچی ءَ گوں آشنا کنوکیں کلمکار عبداللہ جان جمالدینی اِنت،’لیب‘آئی اولی آزمانک اِنت کہ اومان فروری1956ءَ چاپ بیت۔’عبداللہ جان جمالدینی ءَ آئی ءِ دو آزمانک یکے ”لئیب“دومی”کلرک ءِ واب‘ترینتگنت۔دومی رجانکار تاج محمد جمالی اَت کہ آئی ءَ ماں بلوچی ادب ءَ چیخوف ءِ دومی آزمانک(1966الس فروری)ترینتگ۔سیمی کس بخشی ایم اے ءَ پانزدہ روچی زمانہ کراچی 1972ءَ ترینتگ۔(5)

چیخوف بلوچی لبزانک ءَ پجاروَبنداتی زمانگ ءَ کنائینگ بیت بلے چدءُُ پدآئی آزمانکان ءَ بلوچی زبان ءَ آرنگ ءَ آرگ نہ بوت چوشکہ گورکی،ٹالسٹائی ءُُ ایندگہ مردمان ءَ ارزشت دئیگ بیت،اشی سوب ہمے بیت کہ آئی ءَ چو گورکی ءَ روسی لس مردم ءِ زندءِ کسہ ءِ بدل ءَ برزی ڈل ءِ مردمانی زندءُُ آہانی نفسیاتی ءُُ معاشرتی پہنات ءِ نیمگ ءَ گیش دلگوشی دات۔اِسلاہی ءُُ آشوبی رنگ ءِ بدل ءَ کارستانانءَ ھمارنگ ءَ پیش کرت کہ آاسل ءَ است اتنت۔چیخوف اِنسانی زندءَ شرکنگ ءُُ آہانی غمانی علاج کنگ ءِ ھُنرءَ نہ زانت،آئی سرا ھمے ایراد گرگ بیت کہ آئی ءَ وتی کسہانی تہا پنت ءُُ سکین نہ داتگ ءُُ ورناہانی جم ءُُ جوش ءَ گیش کنگ ءِ جہد نہ کرتگ(6)

چیخوف ءِ بنی پجارآئی آزمانکاری اِنت،آچوگورکی یا ٹالسٹائی ءِ پیم ءَ اشتراکی یا مقصدی لبزانک ءِ منوگرے نہ اَت بلے آئی ساچشتانی کارست انچو سرجم ءُُ برجم انت کہ آچاگردی مئیل،برزی تبک ءِ مردمانی نازرک تبئی،نیزگاریں تبک ءِ باسکاں گوں زرداریں مردمانی ھیوان تبئیءَ چوآدینک ءَ پیش داریت۔آئی ساچشتانی بن گپ ءِ بازتہرانت بلے آئی ءِ مقصد زوراکی ءُُ ناانصافی ءِ ھلاپ ءَ توارچست کنگ اِنت۔(7)

بلوچی لبزانک ءَ رند ءِ پدریچ ءَ چیخوف ءِ آزمانکانی نیمگ ءَ گیش دلگوشی دات ءُُ آئی بازیں آزمانک بلوچی ءَ رجینتنت نوکیں لبزانک ءَ چیخوف ھما اولی روسی آزمانکاراِنت کہ آئی بازیں انچیں آزمانک ھستنت کہ یکیں وہدءَ بازیں مردماں دوست کتگ ءُُ ترّینتگنت۔

اے درچ دیمترءَ ھم برجاہ منتگ،آئی نامی ایں آزمانک ’شرط‘ھم بلوچی ءَ سئے جتائیں مردماں رجینتگ،اے آزمانک غنی پروازءُُ شرف شادءَ ’شرت‘ءِ نام ءَ ترینتگ،وہدے مولابخش رئیسی ءَ بئے بندی ءِ نام ءَ بلوچی گوناپ داتگ۔

آئی دگہ آزمانکےComelionبلوچی زبان ءَ دومردماں رجینتگ، اولی مردم میران بلوچ اِنت کہ آئی ءَ اے آزمانک ءَ را ”گرّی کڑیل“ءِ نام ءَ بلوچی گوناپ داتگ کہ ماہتاک بلوچی مارچ1988ءَ چاپ بیتگ،ھمے آزمانک ءَ را آصف شفیق(اے آزر)ءَ اوں ’گرگٹ‘ءِ نام ءَ رجینتگ کہ’بلوچی‘ءِ مئی2000ءِ شمارہ ءَ چاپ ءُُ شنگ بیتگ۔

اے آئی کسہی ردوبند یاپیشکش ءُُ سرھال ءِ سوب اِنت کہ بلوچی ءَ آئی بازیں آزمانک دگہ دگہ مردماں بلوچی ءَ رجانک کرتگنت ءُُ اے کارگیشتررندی زمانگ ءَ کنگ بوتگنت۔

چیخوف ءِ آزمانک نویسی ءَ نوکیں ءُُ یکتائیں طرزے ءِ بن ھشتکار منّگ بیت کہ زندءِ چاڑءُُ کیف ءُُ اِنسانی مارشتانی بیان ءَ پہ انچو شرءُُ زیبا ات کہ چرایشی آزمانک نویسی ءِ ازم ءَ یک آشوبے آؤرت۔

اے نوکیں طرز ءِ مستریں شری ایش اِنت کہ ایدءَ کسہ اشکنائینگ ءِ ھیال نہ گواہیت۔ایندگہ روسی ساچشتکارانی پیما چیخوف کسہ یا داستان ءَ معنا ودی کنگ ءَ پہ انچنائیں وئیل ءُُ واکہاتانی کمک ءَ نہ زوریت،آئی قلم ءَ لس واکہات ءُُ مارشتاں انچیں دابے ءَ پیش کنگ ءِ ہاٹیگ ھستَت کہ آئی آزمانک تچک ءُُ راستیں گواچن ءِ سوب ءَ دلکش ءُُ زیباجوڑ بنت۔چیخوف وتی آزمانکاں وتی بامردیاباجن ءِ زنداہوال ءَ چہ ھنچیں کسہ یا واکہہ یے گچین کنت کہ مثالی نمونگے ءِ درجگ بدارانت،آایشاں یک ھنچیں چراگے جوڑ کنت کہ ہمیشانی روشنائی ءَ آئی کارستانی سرجمیں زند،تب ءُُ مئیل ءُُ روحانی چاڑءُُ کیف پدرءُُ آشکاربنت۔(8)

چیخوف ءِ اولی کسہ ’لیب‘اِنت کہ بلوچی ءَ رجینگ بوتگ،اے بیانیہ کسہ ءِ اہمیں کارست نادینکا ؔاِنت،دومی کارست وت کسہ گش اِنت،ایدءَ مہرءُُ واہگانی جزبگ ءِ درشان انچوگوں سادگی ءُُ بیدجوش ءَ کنگ بوتگ کہ زاہری سورت ءَ اے کسہ چو مہرانکی دروشمے ءَ نہ گریت بلے ایدءَ اِنسانی گواچنی رنگے راستیں دروشم ءَ پدر ءُُ آشکار بیت۔اے کسہ ھم چو چیخوف ءِ ایندگہ بازیں کسہانی وڑءَ دومردماں بلوچی گوناپ داتگ،اولی رندءَ نامداریں لبزانت واجہ عبداللہ جان جمالدینی ءَ لیب ءِ سرھال ءَ رجینتگ،مدتے ءَ پد نوکیں لبزانک ءِ آزمانکارءُُ رجانکارشرف شاد ءَ مسکراءِ سرھال ءَ بلوچی گوناپ داتگ۔واجہ عبداللہ جان جمالدینی ھماکارست انت کہ بلوچی نوکیں لبزانک ءِ بنداتی زمانگ ءَ آئی ءَ نزیکی بوت،روسی لبزانک ءِ وانگ ءُُ آئی ءَ بلوچی گوناپ دئیگ ءِ درچ اُوں ھمے زمانگ ءِ منت اِنت۔واجہ عبداللہ جان جمالدینی ءِ گورا کسہ ءِ بندات چو اے رنگ ءَ بیت۔

’زمستان ءِ نیمروچے اَت ءُُ آسمان ساپ اَت۔بلے برپُک باز کپتت،ندینکہؔ ءِ ڈکمیں مودانی سرا ءُُ آئی ءِ رکھ(لنٹ)ءِ سرا ھم چو نازرکیں اسپتیں پَٹّ ءَ برپُک درا اتنت،مابرزیں کوہے ءِ شکے ءِ سرا دست ماں دست گپتت اوشتاتتن،کوہ ءِ شیوگ کہ چو آدینک ءَ تپت چہ منی پادانی دیما شروع بوت ءُُ جہل ءَ تاں دورشُت گونڈیں ملیہے کہ گراں سہریں گُدے ءِ پوشے داشت ئے ندینکہ ءَ اوشتات۔“(9)

بلوچی زبان ءَ چیخوف ءِ دومی آزمانک ’وانکا‘اِنت کہ تاج محمد جمالی ءَ بلوچی ءَ رجانک کرتگ۔اے آزمانک،الس کوئٹہ ءِ فروری1966ءِ شمارہ ءَ چاپ ءُُ شنگ بوتگ۔’وانکا‘یک گونڈیں زہگے ءِ کسہ اِنت،کہ یک موچی ءِ گورءَ کارءَ اِنت۔اے چورئیں زہگ سک ڈکھیائیں زندے گوازینگ ءَ بیت کہ وتی دل ءِ ھال ءُُ اہوالاں ماں کاگدے ءِ تہا نویسیت،آئی پیرک ’کانشتیں مکارلیچ‘کہ دگہ ھندے ءَ نشتی انت،گونڈیں زہگ کرسمس ءِ شپ ءَ کہ وہدے آئی وازدارگوں توامیں مردماں چرچ ءَ پہ عبادت ءِ ھاترا رونت تہ گونڈیں زہگ وتی پیرک ءَ کاگدے نویسیت۔ھمے کاگدءِ اندرءَ آئی توامیں زند ءِ کسہ ءَ پرّیچیت۔

تاج محمد جمالی ءَ کسہ ءَ را لبزپہ لبزرجانک ءِ تکنیک ءَ بلوچی گوناپ داتگ،ھمے سوب اِنت کہ کسہ واناک نہ اِنت بلے پدءَ ھم وانوک ءِ سرا وتی رسانک ءَ تچکیں رنگے ءَ کنت۔

تاج محمدجمالی ءِ گورالبزپہ لبزرجانک ءِ درورءَ بگنداِت۔

”نُہ سالگیں وانکاژوکوف چہ سہ ماہ ءَ گوں موچی آلیاخیف ءَ شاگردی کرت،وانکاکریسمس ءِ شپ ءَ نہ وپت ءُُ ھمے انتظار ءَ اَت کہ آئی واز دار بانک ءُُ درستین کمکاردرابرونت۔ھنچوکہ آگرجاءِ رسم ءِ ھوار گیتگ ءَ پہ درشتنت،وانکاپادآہت ءُُ چہ واز دارءِ کتابانی دریچگ ءَ قلم ءُُ دوات درکرت ونبشتگ شروع کرت،بلے چہ وتی اولی ئیں اے کاگدءِ نبشتگ کنگ ءَ ساری انگوآنگوچارتءُ آہ سردے کَشِّت ءُُ پداوتی نازگی ئین ءُُ کریچی ئین کاگد میزءِ سرا تالان کرت ءُُ وت میزءِ کش ءَ دو زانوبوت ءُُ نشت۔“(10) 

چیخوف ءِ نامی ئیں آزمانک ’کلرک ءِ مرک‘اوں بلوچی ءَ سئے مرداں رجینتگ،اولی رندءَ بخشی ایم بلوچ ءَ بلوچی ءَ رجانک کرتگ ءُُ زمانہ نومبر1972ءَ بزکارءِ نام ءَ چاپ ءُُ شنگ بوتگ۔پدءَ اے آزمانک عبداللہ جان جمالدینی ءَ بلوچی ءَ رجنیتگ کہ بلوچی ءِ تاک جنوری/فروری1980ءَ کلرکے ءِ مرگ ءِ سرھال ءَ چاپ ءُُ شنگ بوتگ۔ھمے آزمانک نوکیں زمانگ ءَ شرف شادءَ بلوچی گوناپ داتگ کہ درد چیخوف نمبرءَ2013ءَ چاپ بیتگ۔چیخوف ءِ اے آزمانک ءَ اوں مزاح ءِ عنصردرابنت بلے ایدءَ مزاح ءِ ہمرائی ءَ زندءِ دردءُُ ڈک ءُُ المیہ اوں پیشدارگ بیتگنت۔یک کلرکے کہ سینماءَ فلم چارگ ءِ میان ءَ اناگہہ ءَ چِشیت کہ ھمیشی لِبزدیم ءَ نشتگیں یک جنرلے ءِ کوُٹّیں سرءَ کپَنت کلرک وت دل ءَ شک بیت کہ چو مہ بیت کہ اے مرد اچ منا نارزا انت پمشکہ وس کنت کہ جنرل نارزا مہ بیت بلے جنرل چہ اے جیڑہ ءَ بے سماآئی گپاں گوش نہ داریت ھمے جاورآئرا بے چاڑ کنت کہ اَچ آئی خطابوتگ۔آیک پیما جہدکنت کہ چہ جنرل ءَ پہلی بہ لوٹیت بلے جنرل آئی گپاں مان نیاریت ءُُ گڈسرءَ آھمے ارمان ءِ پدءَ ساہ دنت ءُُ اے دنیاءَ سفرکنت،چوشی چیخوف ءَ اے کسہ ءِ اندرءَ یک کلرکے ءِ حسّاسیت ءِ کسہ ءِ بیان کرتگ۔عبداللہ جان جمالدینی ءَ اے کسہ باز زیبائیں وڑے ءَ رجانک کرتگ ءُُ بلوچی زبان ءَ ساچشتی رجانک ءِ ربیت ءَ را مہکم کنگ ءِ شعوری جہدکرتگ۔کسہ ءِ بلوچی رجانک چواے وڑءَ اِنت۔

عبداللہ جان جمالدینی ءِ گورا اے ٹُکرءِ بلوچی رجانک چوش اِنت۔

”شریں شپے اَت کہ ٹہلیں کلرک ایوان دمترچ چرویاکوف کرسیانی دومی ردءَ ءُُ”کلوچے دکارنویلے“ءِ تماشاءَ را گوں ناٹک ءِ بندوبست کنوکانی داتگیں چشمکاں چارگااَت۔

آاسٹیج ءِ ندارگ ءَ چارگااَت ءُُ وتی منّ ءَ بنی آدماں وشحال زیات وتالیکگااَت کہ ناگت ءَ........ناگت ءَ چونیں دم ساعت ءِ نورے،بلے نبیسوک بے وس انت کہ ھردم ءَ اے نورءَ کارمرز بکنت،پرچیکہ زندشہ ناگتیں ءُُ گڑینوکیں کاراں پُرّاِنت۔گڑا ناگت ءَ کلرک ءِ دیم نزآہت،آئی چم آزمان ءِ نیمگ ءَ بُرزبوتنت ءُُ ٹیلگ ترِتنت ءُُ دمہ اوشتات.....شہ ناٹک چشمکاں وترا یک نیمگ ءَ کنان ءَ آوتی سیٹ ءِ سرءَ ڈون بوت......آتُرش۔چش،معنی کہ آئی ءِ اچاّنت۔چون ءَ ھرکس ءَ حق ھست کہ ھرجہے بلوٹیت اچّانت کنت،بزّگ،پولوس ءِ تھا نٹرہ دار،سرکارءِ وکیل،و زیر اچاّنت،ھرکس اچّانت کنت،ھرکس،چیرویاکوف چہ اے حبرءَ وَ خطانہ بوت وتی پونزگوں دزمال ءَ لگاشت ءُُ ادبناک ءُُ ملوکے ءِ پیم ءَ وتی چاگرد چارت کہ آئی اچانک ءَ کس ءَ بے وار نہ کرتہ۔“(11)

چیخوف ءَ آزمانک نویسی ءِ بندات چہ طنزءُُ مزاح ءَ کرت،اے درگت ءَ بازیں ھنچیں کسہ ھستنت کہ آہانی مقصد ءُُ مراد ایوک وانوک ءِ لنٹاں بچکندے آرگ اِنت،چندئے ھنچیں کسہ اِنت کہ اودءَ درد،ابکہی،یاسکین ءِ دروشم ھم ھست،آئی کسہ”جنازگ ءِ گڈی گشتانک“ءَ کبرستان ءِ ندارگ اِنت،یک مردے کہ زال ءِ نرنڈگ ءُُ گیشیں شراب واری ءِ سوب ءَ ھداءَ وتی مال کتگ،کبرءُُ کسارت کنگ بیت،گڈسرءَ یک مردے کہ جنازگی گشتانک ءَ نامداراِنت،ھدامرزی ءِ نیکیانی بیان کنگ ءَ پادکیت۔آوت وَ ہمے ھندئیگ اَت بلے آئراھدامرزی ءِ نام گشگ نہ بیتگت بلکیں ایوک آئی اگدہ ئے گشتگت،گشتانک دئیوک دگہ مردے ھیال کت کہ ھمے اگدہ ءِ سرا کارئے کتگ اَت۔آئی ءَ پہ جوانی ھدامرزی ءِ زندءِ بابت ءَ گپ جت،آئی ءَ ھدامرزی ءِ نکش رد کش اِت ءُُ آئی زندءِ بابت ءَ سرپدی کہ داتنت آاوں رَدد اتنت۔

آئی ءَ وتی گشتانک انچیں اندازے ءَ دات کہ ھرکسی چم ارس بوتنت بزاں نہ کنئے ھمامرد کہ گشتانک دئیوک آئرا ھدامرزی گشگ ءَ اَت جنازگ ءِ مُچی ءَ گون اَت۔گشتانک ءِ میان ءَ وہدے آئی نام گرگ بوت تہ آھئیران ءُُ سوختہ بوت۔گشتانک دئیوک ءِ چم وہدے آئر اکپتنت تہ آئی زبان ءَ ھمراہداری یلہ کت،آئی ءَ گشتانک داشت ءُُ چہ وتی نزیک ءَ اوشتاتگیں سنگتےءَ  پُرس اِت،

”اڑے،آوَ زندگ اِنت!“

”کئے؟“

گشتانک دئیوک ءَ نام گپت۔

”ہوآوَزندگ اِنت،بیران وَپلانی بوتگ“

چوشی اے کسہ ءِ اندرءَ طنزءُُ مزاح ءِ رنگ پدرکنگ بوتگ،چیخوف ءِ ھمے آزمانک رحیم مہرءَ رجانک کرتگ کہ درد گوادرءِ چیخوف نمبرءَ چاپ بوتگ۔

طنزءُُ مزاح ءِ ردءَ آئی ارزشتی ئیں آزمانک ھما انت کہ اودءَ چیخوف  ءَ کندینگ ءِ ھمرائی ءَ اِنسانی کردءُُ عمل ءِ پہناتانی سرا ھیال ساچی کرتگ۔چوشکہ ”لاٹری ءِ ٹکٹ“،”گری کڑیل“،”بیہار“،”بیر“ءُُ دگہ۔

آئی آزمانک”گری کڑیل“دوتل ءُُ دوپوستیں مردماں پہ بے دروریں مثال اِنت،یک تھانیدارے نوکیں وردی ءُُ گوں دگہ سپاہی ءِ ہمرائی ءَ نیم روچ ءِ وہدءَ چہ بازارءَ گوزگ ءَ بنت کہ یک نیمگے شورے رُدیت،دمان ءَ بازیں مردم کیت ءُُ جم بیت،تھانیدارمچی ءِ نیمگ ءَ کیت ءُُ سوختئی ءَ گشیت کہ شماپرچے ادءَ مُچ اِت،چہ مُچی ءَ یک مردمے وتی درتگیں پشک ءُُ ھونی ئیں لنُکک ءَ پیشداران ءَ گشیت کہ بچاراے کچک ءَ وتسرءَ منی لنکک دپ ءَ کت،کچک آئی کش ءَ نزکُرّتی ءَ نشتگ اَت۔ تھانیداروتی سپاہی ءَ ھکم دنت کہ ایشی ءَ بہ برءُُ کوشارین کہ اے بیمناکیں ءُُ بے وارثیں کچکے۔چہ مُچّی ءَ کسے گشیت اِے وَ پِلاں جنرل ءِ کچک اِنت،تھانیدارءِ تب بدل بیت ءُُ آھما مردک ءَ کہ کچک ءَ وارتگ اَت ایرجنان ءَ گشیت توالّم لُچی یے کتگ،پمشکہ ترا وارتگ ءِے۔داں ھماھّدءَ کہ پہ دل ستک آئراباور نہ بیت کہ کچک کئیگ اِنت آیک پیمابرے ھمے مردک ءَ ھکّل ءُُ بیہار دنت،برئے کچک ءَ کُشگ ءُُ بیگواہ کنگ ءِ ھکم دنت۔(12)چوشی سرجمیں کسہ ءَ برے رنگے ءَ بدل بیت۔چیخوف ءَ تھانیدار ءِ کارست ءِ باپشت ءَ اِنسانی حیاتءَ دو تل ءُُ دوپوستی ءِ یک جوانیں مثالے ءِ نکش ابرمی رنگ ءَ دیماآؤرتگ۔

بلوچی ءَ اے آزمانک اولسرءَ میران بلوچ ءَ ’گری کڑیل‘ءِ نام ءَ رجینتگ پدءَ ھمے آزمانک آصف شفیق ءَ ’گرگٹ‘ءِ نام ءَ بلوچی گوناپ داتگ۔اگاں دوئیں رجینتگیں آزمانک دیم پہ دیم کنگ بہ بنت تہ آصف شفیقءِ آزمانک گیش واناک اِنت،آئی ءَ آزات رجانک ءِ تکنیک ءَ کارگران ءَ کسہ ءِ معنائی پہناتانی دیماآرگ ءِ جہدکرتگ،پمشکہ آئی زبان ءُُ بیان ءِ ریچ،ءُُ معناءِ رسانک وانوک ءَ شرتربیت،چہ گالریچیں ءُُ ھرروچی ئیں لبزءُُ گالوارءِ سوب ءَ رجانک ءِ اندرءَ ساچشتی یا نوک ترازی ءِ شری ءُُ جوانی ودی بوتگنت،وہدیکہ میران بلوچ ءِ رجانک لبزپہ لبزتکنیک ءِ سوب ءَ آپیما سوبین نہ اِنت،بلکیں ڈَک ءُُ اڑءُُ رسانک ءِ جیڑہ ھم ودی بیت۔

 کسہ ءِ بنداتی بہرآصف شفیق ءَ گالریچیں زبانے ءَ گوں چوش رجینتگ۔

”پولیس انسپکٹراو چومیلوف ءَ نوکیں ھؤر کوٹے گورءَ‘دست ءَ بنڈلے،چہ بازارءِ چوک ءَ گوزان اَت،آئی سُہرمودیں کانسٹیبل ءَ چہ ضبط کرتگیں نیوگاں پُریں ٹوکری یے گون آئی پُشت ءَ آیان اَت۔چاریں کنڈاں بے تواری یے شنگ انت،کسے ءِ ساہ کشگ ءِ توارھم گوشاں نئیت۔کسانیں دکان ءُُ شراب جاہانی پچیں دروازگ ھداوندءِ جہان ءَ گوں شدیکیں شاگوراں پہ ارمانی چارگا انت کہ اشانی کش ءُُ کرّا یک پنڈوگرے ھم اشتوک نہ اِنت“(13)

چیخوف ءِ ھماآزمانک کہ اودا نازرکیں جزبگانی درشان ءِ بدل ءَ دردناکیں عکس ءُُ دروشم درابنت،آآزمانکانی تہا’دژمن‘،’دل ءِ گُک’،’ارمان‘،’وانکا‘،’سرجم‘”وارڈ نمبر شش“ءُُ’ایسٹرءِ بیگاہ ھوارنت۔

ماں بلوچی زبان ءَ انتون چیخوف ءِ دگہ ھم بازیں آزمانک رجینگ بوتگنت۔کہ بلوچی ءِ جتائیں تاک ءُُ ماہتاکاں چاپ ءُُ شنگ بوتگنت۔دری لبزانک ءِ اولی مردم اوں انتون چیخوف اِنت کہ آئی زندءُُ ازمی کتہ کاریانی بابت ءَ سرجمیں تاکے چاپ ءُُ شنگ کنگ بوتگ(سئے ماھی درد،انتون چیخوف نمبر)آئی یک کسمانکے’سئے گہار‘ءِ نام ءَ ھم غوث بخش صابرءَ بلوچی ءَ رجانک کرتگ۔

لیؤکانٹ ٹالسٹائی

لیؤٹالسٹائی ءِ نبشتانکانی بنداتی رجانک بلوچی ءَ پنجاہ ءِ دہک ءَ گندگ ءَ کاینت،عبداللہ جان جمالدینی ءَ اولی براآئی گونڈیں آزمانکے’سنگ ءُُ الوچہ‘ءِ نام ءَ رجانک کرتگ کہ ماہتاک بلوچی ءِ تاک ءَ اپریل پنجاہ ءُُ ھپت ءَ چاپ ءُُ شنگ بوتگ۔ بنداتی دوئیں دہکّاں ہمے یکیں مثال ءَ ابید دگہ ھچ گندگ ءَ نئیت۔ھپتاد ءِ دہک ءَ آئی آزمانکانی باز جوانیں گچین رجینگ بنت کہ ایشانی تہا’حقیں عبادت‘امام بخش امام،زمانہ ستمبر/اکتوبر1970،’پرّام‘عزیزبگٹی،الس،ستمبر1973،’پامیلا‘غنی نقش،زمانہ ستمبر1973،’سچویں بندگی‘مومن بزدار،اولس،جنوری1978،ہوار نت۔’حقیں عبادت‘ءُُ’سچویں بندگی‘یکیں آزمانک ءِ جتاجتائیں رجانک اَنت۔چدءُُ پدآئی آزمانکانی بازیں رجانک بلوچی ءَ کنگ بوت کہ اہمیں آزمانکانی تہا’قدرت ءِ قانود‘(اے کسہ ہم دومردماں بلوچی ءَ رجینتگ چوشکہ یارمحمدیار(بلوچی اپریل 1986)ءُُ غنی پرواز(آساپ،جنوری1993)’ھالگ ءِ گڈگ‘،’دوبراہندگ‘،’ہماشپ ءِ ناچ‘،’نان ءُُ شیطان‘، ’دوگززمین‘،’شیطان ءُُ آئی کرد‘،’مشک ءُُ مہمان‘،’پیرزال ءُُ کڑک‘ءُُ دگہ باز ہوارنت۔آئی بازیں گونڈگونڈیں کسہ ءُُ حکایت ھم بلوچی ءَ رجینگ بوتگنت،اے گونڈیں کسہانی پژدرنیکراہی بوتگ پمشکہ ایدءَ چاگردی اصلاحی رنگ گندگ بیت۔بلوچی زبان ءَ آئی نامداریں گدار’حاجی مراد‘ھم تچک ءَ چہ روسی زبان ءَ نامداریں ندکارحفیظ حسن آبادی ءَ بلوچی ءَ بدل کرتگ،ھمے یکیں مثال کہ تچک ءَ چہ روسی زبان ءَ رجانک کنگ بوتگ دگہ توامیں آزمانک چہ اردو زبان ءِ وسیلگ ءَ بلوچی گوناپ دئیگ بوتگنت۔

لیوٹالسٹائی ءِ نامی ئیں آزمانک ’ھماشپ ءِ ناچ‘غوث بخش صابرءَ رجینتگ کہ اے آزمانک ماہتاک آساپ ءِ تاک اپریل1993ءَ چاپ ءُُ شنگ بیتگ۔’ھماشپ ءِ ناچ‘ٹالسٹائی ءِ فلیش بیک تکنیک ءَ نبشتگیں آزمانک اِنت کہ ایشی بنی کارست آئیون ویری لیؤچ اِنت۔مجلسے ءَ نشتگ وتی ورنائی ءِ روچانی یک شپے ءِ کسہ ءَ آرگ ءَ اِنت،یک ورناہے کہ یونیورسٹی ءَ وانگ ءَ اِنت ءُُ پُربہاریں زندے گوازینگءَ اِنت۔شپے ءَ یک مالداری ءِ لوگ ءَ ناچی دیوانے اڈدئیگ بیت۔آئیون ویزی ھمے ناچی دیوان ءَ گوں ورینکاؔءَ سجہیں شپ ءَ ناچ ءُُ مجلس کننت۔دیوان ءَ دگہ بازیں کارست کم کم ءَ وتی کردءَ گوں پدربنت،ھمے جتائیں کارستانی وسیلگ ءَ کسہ ءِ پلاٹ دیماجنزیت،کسہ ءِ بندات بیدچہ ھمابنداتی رداں گوں طربیہ رنگے ءَ مہرءُُ واہش،عیش ءُُ شادہی،زیمل ءُُ ناچ،حسن ءُُ زیبائی ءِ گپاں مہرانکی(رومانوی)رنگ ءَ سرریچ اِنت،بلے ناگت ءَ کسہ ءِ اندرءَ یک ھنچیں پُردردیں واکہات یاندارگے ءِ باپشت ءَ یک عذاب ناکیں دروشمے ودی کنان ءَ کسہ ءَ دگہ دیمے پرّینگ بوتگ کہ آئی رنگ حزنیہ اِنت۔کسہ ءِ توامیں وہدگوں شپے ءَ بندوک اِنت۔یکیں شپ ءِ اندرءَ گوں جزبگ ءِ زورءُُ شدت ءَ مہرءُُ واہشانی درشانی ءُُ یکیں سہت ءَ ندارگ ءُُ واکہات ءِ بدلی گوں روس ءِ ربیدگی ءُُ چاگردی زندگی ءِ یک بژناکیں سورتے ودی کنان ءَ کسہ ءَ را دگہ دروشمے داتگ۔آئیون ویزی سجہیں شپ گوں ورینکاءَ ناچ ءُُ صحبت ءَ پد وہدے گس ءَ واترّیت تہ اودءَ آئراواب نئیت،آبیکراری ءَ پدءَ چہ گس ءَ درکیت ءُُ ورینکاءِ لوگ ءِ نیمگ ءَ رہادگ بیت،راہ ءَ آریاستی اردءِ لشکرءَ گندیت،آئراگشگ بیت کہ تاتاری یے ءِ دزگرگ ءَ پہ لشکرکشی کنگ بوتگ۔ساہتے پدکرنل ءَ(ورینکاءِ پت)یک تاتاری یے گون ءُُ آئی لشکرءِ سپاہیگ گوں لٹ ءُُ شیپّانک آئرا مانبستگ ءُُ آرگاانت،تاتاری ءِ بڈ راڑراڑاِنت ءُُ آزارءُُ چیہال جنان اِنت کہ من ءَ یلہ بکن اِت۔اے ندارگ ءُُ سرگوست ءَ پد عاشق ءِ دل ترّیت ءُُ جنک ءِ مہراوں چہ آئی دل ءَ دررؤت۔ٹالسٹائی وتی چاگردی گواچن نویسی ءِ سوب ءَ سرجمیں دنیاءَ نامدارِنت۔

آئی گیشتریں کسہ ءُُ گدارروس ءِ ڈلی ءُُ جہلی زندءِ جہگیری ءَ کن اَنت،’ھماشپ ءِ ناچ‘ءِ کارست اُوں مڈل  کلاس ڈل ءَ گوں بندوک اَت،آئی کسہانی یک شری یے ایشِنت کارست یک دائمی سفرے ءَ دیمروی کرتگیں شکلے ءَ گوزنت ءُُ زندءَ بدلی ءِ باوست ءُُ امکان مدام پشت ماننت۔

’ھماشپ ءِ ناچ‘غوث بخش صابرءَ رجینتگ کہ آساپ مئی1993ءِ تاک ءَ چاپ ءُُ شنگ بوتگ۔صابرءِ رجانک ءِ اہمیں سپتے اشنت کہ آگیشترآزات رجانک ءِ تکنیک ءَ کارگپت،پمشکہ آئی رجینتگیں کسہ گیشترگالریچی یابامحاورہ ئیں دروشم گرنت،’ھماشپ ءِ ناچ‘اوں آئی ءَ لبزپہ لبزرجانک ءِ بدل ءَ آزاتیں رنگے ءَ کرتگ۔کسہ ءِ اندرءَ جاہ پہ جاہ یلہ دئیگی تکنیک کارمرزگ بوتگ،ساچشتی رجانک ءِ مستریں جیڑہ ھمیش اِنت کہ ایدءَ تہنافکری ءُُ منطقی گپ یا لیکہ دیماآرگ نہ بنت بلکیں زاہرءِ پجیگ ءَ اِنسانی باطن ءِ عکس ءُُ دروشم ھم نکش کنگ بنت۔جبزگ ءُُ مارشتانی ھمرائی نازرکیں ھیال ساچی ءِ ھنراوں کارگرگ بنت۔ھمے سوب اِنت کہ رجانکاریاوَلبزانی بدلءَ لبزایرکنان اے مشکل ءَ گوزگ لوٹنت نیکہ ایندگہ رھبندءُُ ھنرکارگرگ بنت،یلہ دئیگی تکنیک اوں رجانک کارءَ پہ اے رنگیں رسانکی جیڑہاں چہ رکّینت کنت،بزاں یک فکرءُُ ھیال یاجبزگ ءُُ مارشتے ءِ سرجمیں رنگے ءَ بیان ءِ بدل ءَ آئی ءَ گوں گونڈگری ءُُ اختصارءَ وتی لبزانی تہا بدل بکن۔اے تکنیک ءَ اگاں ساچشتی بودشت ءُُ کمال کارگرگ بہ بنت گڑارجانک ءِ جندوت دووارساچیre creationءِ دروشم گریت،بلے اگاں رجانکارساچشتی بودشت ءَ زبہربہ بیت گڑااسل اکرّءِ ھماتامءُُ شیرکنی ءُُ معنائی برزءُُ بلندی ءِ امکان پشت نہ کپیت۔غوث بخش صابرءِ رجانک کرتگیں اے کسہ ءَ ہم یلہ دئیگی تکنیک ءِ سوب ءَ ھمے نزوری یاکمی ءِ سمابیت۔لیوٹالسٹائی ءِ کسہ گشی ءِ طرزءُُ درشانداب رجانک ءِ اندرءَ آتک نہ بوتگنت۔

ٹالسٹائی ءِ نامی ئیں آزمانک’پیالگ‘عبدالعلیم امبرءَ چہ اردوزبان ءَ رجانک کرتگ۔ٹالسٹائی ءِ اے گڈی زمانگ ءِ نبشتگیں آزمانک اِنت کہ آئی ءَ کساس وتی سندءِ ھپتادءُُ پنچمی سال ءَ نبشتگ۔اے بیانیہ کسہ اسل ءَ ٹالسٹائی ءِ گُڈّی زمانگ ءِ نیکراہی سنچ ءُُ پگرءِ بروردنت۔مَرگ ءِ راستی ءُُ زندءِ ادارکی ءِ کسہ ساچشتی دروشم داتگ۔اے کسہ ءِ بنی کارست”ایلوشیا“اِنت۔

ایلوشیایک دہکانے ءِ زہگ اِنت کہ کسانی ءَ آئی دستاں پیالگے پرشگ ءَ رند آئراپیالگ ءِ نام ءَ توارپرکنگ بیت۔بدرنگ ءُُ ٹال گوشیں ایلوشیالس کوچگی زہگانی وڑاچہ کسانی ءَ کارءُُ چلوپگ ءَ کپیت،پدءَ یک وہدے ماں شہرءَ زرداری ءِ گس ءَ وتی برات ءِ جاہ ءَ پہ کارءُُ چلوپگی دیم دئیگ بیت۔اودءَ آئراوتی ھمکاریں جنکے ءَ(تانیا)گوں مہربیت۔لوگ واہندءُُ آئی پت آئراگوں آجنک ءَ سورکنگ ءَ نیلنت‘آوتی سادگی ءُُ فرمانبرداریں زہگانی وڑاوتی پت ءِ گپاں منّیت ءُُ وتی مہرءُُ واہشاں کبرکنت،یک روچے لوگ ءِ کارانی کنگ ءَ آچہ بان ءَ کپیت چیزے روچ ہسپتال ءَ  بوہگ ءَ پد بیران بیت۔

اسل ءَ اے کسہ ءِ پژدرءَ ٹالسٹائی ءَ زندءِ ادارکی بوہگ ءُُ اِنسان ءَ دائمی زندءِ نیمگ ءَ دلگوشی ءِ سکین داتگ ءُُ اے باورکنائینگ ءِ جہدکرتگ کہ امروزءِ اوست ءُُ واہگ دائمی نہ بنت بلکیں اِنسان ءِ اسل منزل مرگ اِنت۔

اے آزمانک عبدالعلیم امبرءَ رجانک کرتگ کہ سئے ماہی گدارپسنی ءَ چاپ ءُُ شنگ بوتگ۔آزمانک ءِ رجانک ءِ وانگ ءُُ تپاس ءَ زانگ بیت کہ بازیں نزوری ءُُ کمی ھستنت،چوشکہ ھمک رجانکاروتی ذاتی علم ءُُ زانت ءِ ردءَ اے کاراں دیما برَنت۔امبرءَ ھم اے کسہ ءِ رجانک وتی رنگ ءُُ داب ءَ کرتگ۔بازجاہ ءَ لبزپہ لبزءِ تکنیک گندگ بیت بلے گیشترجاہاں رجانکارءَ ماندئیگی ءُُ یلہ کنگی تکنیک کارمرزکتگ۔یلہ دئیگی تکنیک ءِ مستریں نزوری ایشِنت کہ رجانکاراسل ساچشت کارءِ درشانداب ءَ چہ گسرکپیت۔پرچیکہ ھمک ساچشتکارءِ چہ دومی ءَ دیگری ءُُ جتائی ءِ مستریں نشانی آئی اسلوب ءُُ درشان اِنت۔وہدیکہ یلہ دئیگی تکنیک ءَ اسل ساچشت ءِ ھماتام ءُُ شیرکنی پشت نہ کپیت کہ اسل اکرّءِ اندرءَ ھست بیت۔اے جاورھماوہدی گیش بیمناک بیت کہ رجانک ءِ عمل چہ اسل اکرّءِ بدل ءَ دومی یاسیمی زبان ءِ کمک ءَ کنگ بیت۔ ٹالسٹائی ءِ اے آزمانک ”پیالگ“ءِ اسل زبان وَ روسی اِنت بلے چہ انگریزی ءَ ماں اردوءُُ چہ اردوءَ ماں بلوچی ءَ رجینگ بوتگ۔صغیرملال اردو زبان ءِ نامی ئیں رجانکاراں چہ یکے بلے اے آزمانک عبدالعلیم امبرءَ کہ بلوچی گوناپ داتگ تہ گیش زوریاوَلبزپہ لبزتکنیک ءِ رجانک ءَ داتگ یاگڑاھماھندءَ کہ فکرءُُ ھیال یاجزبگ ءُُ مارشتے ءَ کہ آئرانہ مرّینتگ تہ آئی ءَ یلہ دئیگی تکنیک ءِ ردءَ بلوچی ءَ رجینتگ کہ چوشی کسہ ءُُ اسل نبشتہ کارءِ ھماذگریں اسلوب ءُُ رنگ رجانکی دروشم گرگ ءَ پشت کپتگ۔

اے کسہاں ابیدلیؤٹالسٹائی ءِ دگہ ھم بازیں گونڈیں ءُُ دراجیں کسہ ماں بلوچی زبان ءَ رجانک کنگ بوتگنت کہ جتائیں تاک ءُُ ماہتاکاں چاپ ءُُ شنگ بوتگنت۔

نوکتریں زمانگ ءِ روسی نبشتہ کارانی تہا میخائل شولوخوف(1905-1984)ءُُ میخائل زوش چنکو(1895-1958)ءِ آزمانک اوں بلوچی ءَ رجینگ بوتگنت،شولوخوف ءِ دراجیں کسہ’دوسستگیں استار‘ءِ سرھال ءَ واجہ حفیظ حسن آبادی ءَ تچکی ءَ چہ روسی زبان ءَ رجانک کرتگ۔’سردجنگ‘ءِ میان ءَ بازیں بلوچ ورناہ سوویت یونین ءَ پہ سیاسی باہوٹی ءُُ وانگ ءُُ زانگ ءِ ھاترارپتنت،کہ اودءَ آہاں روسی زبان اوں ھیل کرت،حفیظ حسن آبادی چوشکہ لبزانکی پژدرے ءِ واہنداَت پمشکہ آئی ءَ روسی فکشن ءِ بازیں رجانک تچک ءَ چہ ھمازبان ءَ ماں بلوچی ءَ کرتنت۔شولوخوف ءِ اے دراجیں آزمانک ’دوسستگیں استار‘دومی میان استمانی جنگ ءِ پژدرءَ نویسگ بوتگ۔بیانیہ کسہ ءِ اندرءَ یک کارستے کہ جنگ ءِ ھلاسی ءُُ تاکچنڈءُُ برف گواری ءِ موسم ءِ ہلاسی ءَ پددگہ ھندے ءَ سفرکنگ ءَ اِنت کہ راہ ءِ نیام ءَ جلّگ ءِ وہدءَ یک مردکے گوں وتی کسانکیں زہگ ءَ ڈیکّ وارت۔ھمے مردک کہ ماں فوج ءَ یک ڈرائیورے ءِ بستارءَ کارءَ بیت،وتی زندگی ءِ کسہ ءَ بیان کنت۔اے کسہ ءِ اندرءَ جنگ ءِ تباہی ءُُ بازیں روسی کہولانی بربادی ءُُ درپہ دری ءِ داستان انچوگوں غمناکیں دروشمے ءَ نکش کنگ بوتگ کہ وانوک تچک ءَ جنگ ءِ تباہی ءُُ آزمانگ ءِ روس ءِ مہلوک ءِ سکی ءُُ عذاباں سرپدءُُ آشنابیت۔

چوش کہ پولکارچہ روسی زبان ءَ نہ بلداِنت،بلے کسہ ءِ بلوچی رجانک ءِ وانگ ءَ سمابیت کہ حفیظ حسن آبادی ءَ اے آزمانک ءَ را ساچشتی دروشم ءَ بلوچی گوناپ داتگ،سادگ ءُُ لس فہمیں زبانے ءَ گوں ذگریں لبزءُُ گالریچیں زبانے کارمرزکتگ۔ھمے سوب اِنت کہ سرجمیں کسہ ءِ وانگ ءَ ھچ جاہ مردم نہ ڈَکیّت ءُُ نیکہ رسانک ءِ جیڑہ ودی بیت۔پہ درور کسہ ءِ اے ٹکردئیگ بوہگ ءَ انت:

”چہ ایشی پیش وہدیکہ مادوئیں گوں بے تواری ءَ تاک کشگ ءَ اتاں تہ من نیم چمی پس ءُُ زہگ ءَ را چارات تہ من عجبیں چیزے ماراِت،زہگ گوں سادگیں پُچان ات بلے سک پہ پہریزاتنت،ایش کہ مزن دامنیں کوٹ آئی جان ءَ شرلچتگ اَت ءُُ تہی نیمگ ءَ نرمیں سل ءِ پوستلینے پُشتک ات ءُُ ایش کہ آئی کسان کسانیں بوٹ ھنچودوچوک اتنت کہ گوں پژمی ئیں جراباں سک شرگندگ بوتنت۔چہ ھماجاگہہ ءَ کہ کوٹ ءِ استونک درتگ اتنت ھمدءَ گوں بازجوانی ءَ پیتینتگ(دوتگ)اتنت۔چہ اے درستیں نشانیاں کجام یک زالبولے ھاسیں دلگوش ءِ درنگازی بوت ءُُ کجام یک ماسے آزمانکاری ءُُ شیرزالی ءِ ڈس رست۔“(14)

شولوخوف ءِ’Fate of man‘نامی ئیں لبزانت ءُُ گدارنویس منیراحمدبادینی ءَ اوں بلوچی زبان ءَ ’بنی آدم ءِ بخت‘ءِ نام ءَ رجانک کرتگ کہ بلوچی اکیڈمی کوئٹہ ءِ نیمگ ءَ کتابی دروشم ءَ2008ءَ چاپ ءُُ شنگ بوتگ۔اے دراجیں آزمانک ءِ بابتءَ منیراحمدبادینی ءَ وتی کتاب ءِ اولی تاکدیم ءَ نبشتگ کہ میخائل شولوخوفءِ ناولٹFATE OF MANشمے دیمااِنت۔امیت اِنت کہ شمارا دوست بیت اے ناولٹ من 1977ءَ ماں بلوچی زبان ءَ ترّینتگ۔(15)زانگ بیت کہ منیرءَ اے کسہ ءَ را دیریں کہ بلوچی گوناپ داتگ ءُُ چاپ بازرندءَ کنائینتگ۔منیراحمدبادینی ءُُ حفیظ حسن آبادی چوناہادوئیں بلوچی ءِ رخشانی گالوارءَ نویسوکیں نبشتہ کارنت،بلے اے کسہ ءِ رجانک چہ دوجتائیں سورس آں بوتگ چوشکہ حفیظ حسن آبادی ءَ اے دراجیں آزمانک تچکءَ چہ روسی زبان ءَ رجانک کرتگ پمشکہ آئی رجانک ءِ اندرءَ سورس لینگویج ءِ تب ءُُ مزاج ءُُ اسل نبشہ کارءِ درشان ءِ داب ءُُ اسل اکرّءِ تام ءُُ شیرکنی ءِ سمابلوچی ردانک ءَ گیش درائی دنت وہدیکہ منیراحمدبادینی ءَ اے کسہ ءَ را چہ انگریزی زبان ءِ کمک ءَ رجانک کرتگ پمشکہ آئی زبان ءِ ریچ ءُُ جوانیں لبزانی گچین ءَ ابیدھم ہماتام شیرکنی پشت نہ کپتگ کہ حفیظ ءِ گوراگندگ ءَ کیت۔منیراحمدبادینی ءِ گورا گیشترلبزپہ لبزتکنیک ءُُ یلہ دئیگی رہبندگندگ ءَ کیت کہ چوشی بازیں جزبگ ءُُ مارشت ٹارگٹ لینگویج ءَ آہگ ءَ پشت کپیت،رسانک ءِ جیڑہ اوں ودی بیت،وہدیکہ حفیظ ءِ گورا آزات تکنیک ءُُ زبان ءُُ بیان ءِ جوانیں کارمرزی ءُُ بدل لبزانی جوانیں گچین ءَ رجانک گیش رچوک ءُُ اسل ساچشت ءِ نزیک سمادنت۔بلکیں وتساچیں آزمانکے ءِ دروشم گرگ ءَ درائی دنت۔

پہ درورہردکانی گورا رجانک بوتگیں اکرّانی اے دروراں بگنداِت۔

”شہ جنگ ءَ پداولی واروہدے بے ڈوہ دریاب ءِ برزگیں دمگ ءُُ بہارگہ اہت تہ آئی تہایک دگہ ھب ءُُ جوش ءُُ یک لذتے اَت۔مارچءِ گڈی ئیں روچاں وہدے شے ازوف زرءِ تیاب ءَ گرمین گوات سراش زرت تہ ڈون ءِ دریاب ءِ ریک ریکیں کنگ بزاں بزیاب بوت،زیدءُ چراگ جاہانی دمب چیل جوڑبوتنت نالگ ءُ چمگ اتکگ اش کرت۔جوءُ جوہکانی تہا برف آپ بوت انت ءُ ہرنیمگ ءَ کورءُُ جوآپ اش آؤرت۔رہانی سرءَ روگ اہتینگ ءِ کارگران کپت“۔(16)

آزمانک ءِ بنداتی ٹکرءِ رجانک ءَ گیش رچوکیں ءُ رسانک کنوکیں دروشم حفیظ حسن آبادی ءِ گورا چوش اِنت:

”چہ جنگ ءَ پددان ءِ رودبرزی نیمگ ءِ دمگاں اولی بہارگاہ گوں تیزی ءُ زورءَ اہت۔من مارچ ءِ گڈی روچاں چہ آزوف زرءِ نزیک ءَ گواتانی گرمیں کولاں کشک بناء کرت ءُ دو روچ ءِ تہارودچپیں نیمگ ءِ ریکی ایں تیاب چہ برپ ءَ چٹ ساپ بوتگت۔مں دشتاں چہ برپاں چیربوتگیں جوءُ ھوٹگ دگہ زیات پراہ شابیت بوتگ اتنت،رودءُ شیلگاں بستگیں برپ ءَ را آپ کناں پہ بے اشتگی تچگے زرتگ ات ءُ چہ راہانی شیلگاں گوزگ کساسءَ(تقریباََ)چہ وس ءَ ڈن اَت۔“(17)

بادینی ءِ رجانک لبزپہ لبزدرائی دنت،اسل اکرّءِ ہماتاثر،مارشت ءُُ ھیال اِنت آبدل لبزءِ دروشم ءَ دگہ زبانے ءَ وتی مانائی پژدرءَ گوں بدل وَ بوہگ ءَ اِنت،بلے سورس لینگویج ءِ دگہ بازیں چیزے آہگ ءَ پشت کپگ ءَ اِنت۔

ساچشتی لبزانک ءِ رجانک ءِ مستریں جیڑہ ھمیش اِنت کہ اودءَ لبزپہ لبزتکنیک ءِ رجانک ءَ آئی ڈب ءُ دروشم وَ دومی زبان ءَ بدل بیت بلے آئی ارواہ مان نہ بیت،پرچیکہ ساچشتی رجانک چو زانشی رجانک ءِ وڑءَ ایوک معنائے سرکنگ ءِ نام نہ اِنت بلکیں اودءَ لبزءُ بیان ءِ باطنی معنویتءُُ چہرءُ چیدگی دروشمانی ھم ھیالداری پکاربیت،پدءَ مستریں چیزاسل نبشتہ کارءِ وتی جتائیں لسانی،ربیدگی ءُ چاگردی پژدر،آئی زبان ءِ صرف دگہ نبشتہ کارءِ اسٹائل ءُ درشان،معنائی جوانیLexiconچاگردی لسانی پژدرءَ بازیں چیزے اسل اکرّءَ ھست بیت کہ چہ آئی زاہری ڈب ءُ دروشم ءَ جتاوتی باطنی وجودے ءِ واہندبنت۔پمشکہ ساچشتی رجانک ءَ ایوک لبزپہ لبزءِ تکنیک ءَ رجانکارآرنگ سوب مندنہ بیت کہ اسل اکرّءَ گوں وتی باطنی معناءُُ آئی ارواہ ءَ پچی ءَ آؤرت بکنت۔

میخائل زوش چنکوءِ آزمانک”پیلاگیا“ءِ نام ءَ قاسم فرازءَ بلوچی ءَ رجانک کرتگ۔ہواریں سورت ءَ چارگ ءُ تپاس ءَ پدھمے پولکاری راستی دیماکیت کہ بلوچی زبان ءَ آزمانکی رجانکاری ءِ بندات چہ روسی زبان ءِ آزمانکاں بوت،اشی ءِ دگہ علت ءُُ سوبانی باپشت ءَ اے راستی ھم ھست کہ بلوچی لبزانک ءِ بنداتی زمانگ ءِ گیشتریں نبشتہ کارچہ دیمروی پسندی ءُ رژناہ پگری ءِ لبزانکی لیکہ ءَ اثرمنداتنت،ہمے سوب اِنت کہ آہاں چہ بندات ءَ روس ءِ گواچن نویسیں نبشتہ کارانی ساچشت بلوچی ءَ رجانک کرتنت،اے درگت ءَ میکسم گورکی،چیخوف،ٹالسٹائی،شولوخوف،میخائل زوش ءُُ دگہ بازیں آزمانکارانی آزمانک بلوچی گوناپ دئیگ بوتگنت ءُ اے درچ داں انوگیں زمانگ ءَ یکشلی ءَ برجاہ منتگ۔

سرشوندات

:1امیری،ع،ص،”پشومانیں جنین آدم“(رجانک)،میکسم گورکی،ماہتاک اومان، مارچ،1952،ص19

:2امیری،ع،ص،آسیں دل،(رجانک)میکسم گورکی،ماہتاک، اومان، کراچی، دسمبر55، تاکدیم،21

:3جمالدینی،عبداللہ جان،روکیں دل ءِ داستان،(رجانک)میکسم گورکی،ماہتاک بلوچی،سمبر،57،ص،6

:4ساحر،مراد،شاھین ءِ سوت(رجانک)میکسم گورکی،اولس کوئٹہ،مئی1968،تاکدیم،28

:5انتون چیخوف ءُُ بلوچی ادب،شونکار،سئے ماہی درد،گوادرتاک،19،اپریل تاجولائی،   2013،سال،8،ت،7

:6محمد مجیب،روسی ادب(۲)،انجمن ترقی اردو پاکستان،دوسری اشاعت،1992،ت،314

:7گل حسن،ڈاکٹر،چیخوف روس ءِ لبزانک درپشوکیں استال،سئے ماھی،درد،گوادر،تاک19،ت،18/19

:8محمدمجیب،روسی ادب(۲)ت،308

:9جمالدینی،عبداللہ جان،لیب(رجانک)میکسم گورکی،ماہتاک اومان،فروری،1956

:10جمالی،تاج محمد،وانکا(رجانک)انتون چیخوف،الس،کوئٹہ،فروری،1966،ت،40

:11جمالدینی،عبداللہ جان،کلرگ ءِ مرگ(رجانک)انتون چیخوف،ماہتاک بلوچی،جنوری فروری،1980،ت،19

:12رفیق شاھین،کروٹ پہ کروٹ،مشمولہ،روس کامایہ نازادیب انتون چیخوف، مرتب:محمدابوبکرفاروقی،بک ٹائم، اردو بازار کراچی، 2015،ص،205

:13شفیق،آصف،گرگٹ(رجانک)چیخوف،سئے ماھی درد گوادرتاک19،ت،127

:14حسن،آبادی،حفیظ،دوسستگیں استار(رجانک)ہوار،دوسستگیں استار،شوہازءُُ ردوبند، اے آرداد،ساچ پبلشرز بلوچستان، جولائی 2014،تاکدیم،10/11

:15بادینی،منیر،بنی آدم ءِ بخت،بلوچی اکیڈمی کوئٹہ،2008،تاکدیم،پ

:16ہمیش،تاکدیم،1

:17حسن،آبادی،حفیظ،دوسستگیں استار(رجانک)ہوار،دوسستگیں استار،تاکدیم،5

***